Les Feux des Cimentements

De gevels van monumentale gebouwen worden 's avonds vaak verlicht. Aangestraald, heet dat in architecten- en ambtelijke kringen. Dat aanstralen gebeurt meestal met behulp van gasontladingslampen die hun bekende oranje licht in grote hoeveelheden de hemel in werpen. Een deel van die stortvloed komt inderdaad terecht op het gebouw. De rest veroorzaakt lichtvervuiling.

De laatste jaren is er een kentering zichtbaar in de manier waarop monumenten in de avonduren zichtbaar worden gemaakt. Lichtpunten worden wat kleiner en steeds vaker in de gevels zelf aangebracht. Zoals vaak liep de Franse cultuurwereld daarin voorop. Al in 1989 werd het Louvre in Parijs voorzien van verlichting die de rijke architecturale detaillering van het reusachtige museum op fijnzinnige wijze onderstreepte. Duizenden kleine lichtpunten leggen er overwogen accenten op de frontons, lijsten en ornamenten.

Aarzelend komen er ook in Maatricht meer afgewogen verlichtingsideeën tot uitvoering. Het stadhuis op de Markt of het Gouvernement aan de Maas zijn daarvan voorbeelden. Het blijven echter projecten met een sterk 'architecterig' karakter. Een theatraal-dramatische kant ontbreekt. Verhalende diepgang, zoals te beleven valt bij het Louvre, het Maison de la Magie in Blois, de Luikse Maasbruggen of de voet van gerenoveerde flatgebouwen in dezelfde stad, is er bijna niet bij of slechts flinterdun van inhoud. De doodse en lege indruk die het Maastrichtse stadhuis en het Gouvernement 's avonds maken wordt dan ook niet door de  nieuwe verlichting doorbroken. Het licht komt niet van binnenuit, zowel in gevoelsmatig als in daadwerkelijk opzicht. De verlichting blijft daardoor spreekwoordelijk behang met een leuk motiefje waarachter zich de leegte van een verlaten gebouw vergeefs probeert te verschuilen.

Voor een aantal lokaties in Maastricht ontwierp ik de afgelopen jaren verhalende lichtwerken van tijdelijke aard. In 2004 realiseerde mijn atelier het tweeluik 'l'Image' op Helpoort en fort Sint Pieter, de gevel van het HuismethetHandje vormde de basis voor een verlichtend cartoonwerk over het bezoek van de Amerikaanse president aan Limburg, en op de Sint Servaasbasiliek verscheen in 2009 een voorzichtig werk dat de middeleeuwse reliekenverering eigentijds leven in blies. Een permanent werk waar de eerste schetsen inmiddels voor zijn gemaakt is het lichtplan voor de buitenruimte van het nieuwe bezoekersontvangstruimte Kazematten in het Waldeckpark.

Veel concreter is het werk Les Feux des Cimentements. Onder deze titel voorzie ik in opdracht van BOEi het Ainsi-cultuurhuis in Maastricht van een voorzichtig lichtwerk. Het wordt een werk dat de bijzondere industriële architectuurgeschiedenis en bouwhistorie van het voormalige verpakkingsgebouw zal belichten met behulp van het industriële karakter van monochromatisch* geel natriumlicht. Het wordt een volautomatisch werkende installatie die elke avond te zien zal zijn. De uitvoering neemt een aantal maanden in beslag omdat het enorme gebouw met zijn gecompiceerde installaties en vele gebruikers geen eenvoudige lokatie vormt.

*Monochromatisch licht is licht van één kleur, één enkele golflengte. De lagedruk natriumlampen (SOX) die voor Les Feux de Cimentements gebruikt worden zijn vooral bekend als verlichtingsbron voor het Belgische snelwegennet.

De afbeeldingen laten de definitieve ontwerpschets zien van Les Feux des Cimentements.

Waldeck

Samen met de Sint Pietersberg, het Vrijthof en de Sint Servaas behoren de kazematten tot de 'musts' van toeristisch Maastricht. Al meer dan een halve eeuw organiseert de VVV rondleidingen in deze eeuwenoude gangenstelsels. Sinds de jaren 1970 spelen de meeste rondleidingen zich af in het gangenstelsel Waldeck. De bezoeker koopt er een ouderwets kaartje aan een stalen bureau uit die tijd, neemt plaats op een van de oranje stoeltjes die als vintage items weer helemaal hot zijn, en het verhaal van de gids wordt ondersteund met versleten en vervuild kaartmateriaal. Dat alles onder TL-lampen in lichtkleur 33, de lichtkleur die decennia lang het koude imago van deze lichtbron bepaalde. Gelukkig zijn de VVV-gidsen van deze tijd zodat de meeste bezoekers de sleetse tijdcapsule wel met een glimlach kunnen relativeren.

Het starre stramien van de rondleidingen wordt steeds meer een knellend keurslijf voor gids, bezoeker en organisator. De veranderende tijdgeest vereist steeds meer maatwerk voor de bezoeker, maar de huidige voorzieningen op de ontvangslokatie maken een lossere, individuele benadering van een bezoek aan de kazematten vrijwel onmogelijk. Ze vormen letterlijk en figuurlijk struikelblokken.

Ons atelier heeft veel ervaring in het ontwerp en de bouw van presentaties en exposities op 'moeilijke plekken'. Vanuit die expertise werd ik als ontwerper uitgenodigd deel te nemen aan een aantal brainstormsessies die uitmondden in een ontwerpopgave voor een stijlvolle en praktische ontvangstruimte. Het denkproces vond plaats binnen de contouren van de Vestingvisie, het nieuwe beleidsplan waarin de gemeente Maastricht richting geeft aan een samenhangende omgang met de overblijfselen van het militair verleden van de stad. Onderdeel van de Vestingvisie vormt het voornemen te komen tot een aantal informatiepunten die ter plaatse een bepaald thema uit de vesting duiden. In uitvoering kunnen de informatiepunten sterk verschillen. Het kunnen eenvoudigweg informatiepanelen zijn, maar ook een complete museale presentatie behoort tot de mogelijkheden. De inrichting van een ontvangstruimte in het gangenstelsel Waldeck is een pilot-project voor de informatiepunten die gerealiseerd gaan worden in het kader van de Vestingvisie. Eindconclusie van de brainstormsessies was de opgave dat 'Waldeck' een museaal getint informatiepunt moet worden waar zowel de bouwhistorie van de kazematten als de beroemde musketier d'Artagnan een plek zullen krijgen.

In de loop van 2011 kreeg het ontwerp verder vorm. Ik ben daarin uitgegaan van de schitterende architectonische verschijningsvorm van de 'caponnière' die gebouwd werd rond 1775. De elementen die we invoegen in de licht gebogen, overwelfde ruimte reageren op die vormentaal met soortgelijke bogen, maar in tegengestelde krommingen. Daardoor wordt de ruimtewerking zichtbaarder en herkenbaarder. 'Uitgaan van het bestaande' is een leidraad die ik altijd hanteer op ver doorgevoerde wijze. Het heeft me altijd verwonderd dat niemand zich tot nu toe bewust leek van de uniciteit van de ruimtewerking en daar voor zover ik weet ook niemand eerder aansluiting bij heeft gezocht.
Eind 2011 startten de werkzaamheden met het voorzichtig heropenen van een 'luistergang' en de schiet- en rookgaten die rond 1965 zijn dichtgemetseld toen de ruimte werd verbouwd tot schuilkelder. Ook is er gestart met schilderwerkzaamheden die de verschillen tussen het oorspronkelijke metselwerk en de latere toevoegingen zichtbaar gaan maken, zonder dat het enigszins ruwe en doorleefde karakter van de ruimte verloren zal gaan. Komend voorjaar zal de verdere inrichting zijn beslag gaan krijgen, terwijl de eindfase o.a. voorziet in de passende verlichting van het exterieur en... een state of the art composttoilet.

De foto's geven een indruk van de huidige ruimte, de werkmaquette, een ontwerpschets en het begin van de werkzaamheden. Wilt u een kijkje nemen bij het project? Dat kan, en wel heel eenvoudig door deel te nemen aan een reguliere rondleiding van de VVV. Voor meer informatie zie de website http://www.maastrichtunderground.nl/