Les échelles des êtres humains: het boek en zijn vertaling

Samen met het werk zelf, zag een heel mooi boekwerkje over Les échelles des êtres humains het licht. Ik mag zeggen dat het mooi is, want ik heb het niet vormgegeven. Christiaan Krabbe van studiocontxt heeft er iets héél bijzonders van gemaakt. En dat moet niet gemakkelijk zijn geweest, want ik heb een tekst geschreven die bewust rommelig en onregelmatig is. Soms poëtisch, soms verhalend, meestal allebei.

Het petit beau-livre is uitgegeven door Boekhandel Dominicanen in een beperkte oplage. Desondanks kost het maar een tientje.

In het colofon beloof ik te zorgen voor een vertaling van de Franse delen van de tekst. Voilà!

Omslag
De titel van werk en boek is moeilijk te vertalen in het Nederlands. Het woordspel Les échelles des êtres humains laat zich nog het beste uitdrukken als De laddertjes van het menselijk bestaan. Een letterlijke vertaling is zó tenenkrommend dat ik die de lezer niet wil aandoen.

Limité,
pagina 4 en 5
De term limité laat zich in deze context vertalen als beperkt of begrensd.
Met een beau-livre wordt een salontafelboek aangeduid. Maar dan met wat meer inhoud. Een mooi fotoboek met een uitgebreide tekst is evengoed een beau-livre.
Je ne me trouve jamais limité par des limites, ofwel ik voel me nooit beperkt door de beperkingen.

Vergankelijkheid
pagina 9
Een oeuvre réversible is een reversibel werk, een ingreep die ook weer teruggedraaid kan worden.
C´est tout simple, n´est ce pas? Simpel toch, nietwaar?

Vlekken
pagina 11
Plus belle que la beauté est la ruine de la beauté. De titel van deze blogsite in het Nederlands: Mooier dan het schone is de ruïne van de schoonheid.

Trompe l'oeil
pagina 16 en 17
Een trompe l'oeil is gewoon Nederlands. Even verderop staat het vraagje C'est quoi, l'art? Wat is dat (eigenlijk), kunst?

Tufkrijt
pagina 21
C'est tout. Dat is alles.
Tuffeau betekent, zoals de tekst ook al aangeeft, tufkrijt; mergelsteen.

(...)
pagina 24
Quelques exemples exemplaires, ofwel een paar sprekende voorbeelden.
De rest van deze pagina in vertaling:
De schilder schildert
de tekenaar tekent
de musicus componeert
de fotograaf neemt (foto's)
de schrijver schrijft
net als de dichter

enzovoort

op een vel papier
op een stukje fijn perkament
op een dierenhuid die tot perkament is omgevormd
op een rijstkorrel
in de lucht
op film
op het scherm
met schaduwen
op doek
of paneel
op een hoekje van een oude krant
virtueel
op berkenschors

enzovoort

pagina 25
Er ontbreekt een stukje van de eerste zin in de Franse tekst. De gecorrigeerde versie en de vertaling daarvan:

La limitation de la liberté d'expression à cause de l'académisation de l'univers des arts visuels dans le monde occidental, a quasiment toujours obligé l'artiste de s'exprimer sur un support classique et dans une technique assez connue, comme la peinture à l'huile sur toile ou sur panneau de bois, le dessin sur papier, la calligraphie sur velin, une poème sur écorce ou ou une miniature sur une graine de riz. Mais il y a beaucoup plus de techniques. Il y a beaucoup plus de supports. Et, avec l'arrivée de la pluridiscipline dans les arts, il y en aura encore beaucoup qui attendent leur découverte.

De beperking van de vrijheid van uitingsvormen door de academisering van de Westerse kunstwereld heeft de kunstenaar bijna altijd noodzaakt om zich te uiten op een manier die de wereld kent, zoals olieverfschilderingen op doek of paneel, tekeningen op papier, kalligrafie op perkament, een gedicht op de schors van een boom, een miniatuur op een rijstkorrel. Maar er zijn veel meer technieken voorhanden. Een veel meer dragers. En, met het ontstaan van de pluriformiteit in de kunst, zullen er nog veel meer zijn die wachten op hun ontdekking.

Tekenen
pagina 27
environnement, zoals de tekst zelf al aangeeft: omgeving.
Je crée des fables, mais sans moral, ofwel ik creëer fabels, maar zonder moraal, zonder opvoedkundige betekenis.

pagina 28 en 29
De twee tekeningen, waarvan details op de dubbele pagina zichtbaar zijn, dragen de titel L'apporteur du soleil, De aandrager van de zon en Nettoyage d'un rayon solaire; Het schoonmaken van een zonnestraal.

Bouwen
pagina 31
Een sculpture composée is te omschrijven als een gelaagde sculptuur, die niet wordt uitgekapt, maar opgebouwd.
De structures miniaturistiques staan niet in een woordenboek. Het is een taalspeling. In het Nederlands zou je spreken van miniaturistische structuren.
L'oeuvre sur la note rayée; Het werk over de uitgewiste inscriptie
L'oeuvre sur l'entretemps de la pierre; Het werk over de tussentijd van steen
L'oeuvre sur le chapiteau sculpté; Het werk over het beeldhouwwerk van en kapiteel

Les échelles des êtres humains
pagina 32 en 33
De tekst lijkt me voldoende helder

pagina 34
Een point de départ heet in het Nederlands eenvoudigweg een vertrekpunt.

La suite; het vervolg
pagina 37
Een réalité;  een werkelijkheid

Il faut éviter de se décaler trop de l'existant
Il faut l'enrichir
Doucement


Een te grote verwijdering van het bestaande moet je vermijden
Je moet hem verrijken
Zachtjes

Les échelles des êtres humains

Sinds 14 december 2019 is het klaar. Een klein jaar eerder ontving ik de eervolle opdracht om een nieuw, subtiel kunstwerk toe te voegen aan de Dominicanenkerk in Maastricht. Precies 400 jaar na de voltooiing van de gewelfschideringen, en zeven eeuwen na het aanbrengen van de beroemde muurschildering over het leven van Thomas van Aquino. In tegenstelling tot dat van mijn voorgangers, is mijn werk humanistisch-werelds van karakter. Het heet Les échelles des êtres humains. In het Frans, omdat het woordspel niet te vertalen ìs. Een échelle, dat betekent een ladder. Maar het is ook een schaalverhoudig. En êtres humains wordt menselijke wezens; dat klinkt wel heel vreemd. Daarom laten we het bij het elegante Les échelles des êtres humains.

In een van de gewelven reikt een engel een ladder aan. Die symboliseert het idee dat het belangrijkste zich hoog boven ons hoofd afspeelt in een gotische kerk als de Dominicanenkerk. Maar praktisch was die hoogte niet. Of toch? Toen de kerk rond 1880 werd gebruikt als bergplaats pasten de lange ladders van de brandweer er rechtop in. Ze symboliseerden op prachtige wijze de overgang van een hemelse naar een wereldse bestemming en vormen daarom een belangrijke inspiratiebron.

Les échelles des êtres humains is grotendeels uitgevoerd in sanguine, een zeldzaam gesteente dat sterk rood afgeeft en waarmee je kunt tekenen. Beroemde kunstenaars als Da Vinci en Rembrandt werkten er veel mee. Meestal werd het gebruikt op papier. Maar er is ook altijd veel mee getekend in de mergelgrotten. En in gemalen vorm werd sanguine in verf gebruikt waarmee in Maastricht werden er veel mergelstenen gebouwen mee geschilderd.

Les échelles des êtres humains wordt een drieluik. Als een verstilde beweging grijpen de drie delen van het kunstwerk in elkaar. Het eerste deel bestaat uit een fijne, houten structuur die een beetje doet denken aan middeleeuwse bouwsteigers. Het tweede is het belangrijkste deel van het kunstwerk: de tekening. Het derde deel van het drieluik is weer een houten structuur, hoog in de hoek tussen gewelf en muur. Van onderaf lijken het simpele stukjes hout, maar de goede kijker (met verrekijker) ontdekt al snel dat het gedetailleerde structuren zijn die de herinnering oproepen aan formelen, de houten mallen die een gewelf in aanbouw ondersteunden.

Daarmee eindigt het werk nog niet. Nòg hoger, in de gewelven zelf, zijn een vijftal personages te ontdekken die nadenkend het werk beschouwen. En helemaal onderaan, in het blindvenster links, is een zesde personage te zien. Met een stukje sanguine is die kunstenaar bezig verder te tekenen. Inderdaad, ik ben het zelf. Net als in de middeleeuwen gebruikelijk was, heb ik mezelf op deze manier in een hoekje van mijn werk opgenomen.

Les échelles des êtres humains bevindt zich hoog boven de kinderboekenafdeling in de vroegere Mariakapel in de rechter zijbeuk van de Dominicanenkerk. De gelijknamige boekhandel is elke dag open. Vergeet niet een verrekijker mee te nemen!